Từ Đường Họ Mạc- Hải Phòng

Vị Trí và đặc điểm

Từ đường họ Mạc tại Cổ Trai xã Ngũ Đoan Kiến Thụy là một di tích lịch sử nổi tiếng, được sử sách nước ta cũng như những câu chuyện lưu truyền trong dân gian nhắc đến như một chốn địa linh vì đây là nơi phát tích của dòng họ nhà Mạc mà người đầu tiên dựng nên đế nghiệp chính là Mạc Đăng Dung. Đồng thời nơi đây còn được biết đến với tư cách là kinh đô thứ 2 hồi thế kỷ 16 khi đế nghiệp của dòng họ Mạc đang thời thịnh trị.

      Cũng như các ngôi tư đường của các dòng họ Việt Nam,từ đường họ Mạc cũng đã được bà con trong dòng họ Mạc ở làng Cổ Trai xã Ngũ Đoan xây dựng lên để tôn thờ các vị tổ tiên của dòng họ. Tuy nhiên, từ đường họ Mạc ở Cổ Trai là một di tích đặc biệt bởi lịch sử xây dựng cũng như tồn tại của từ đường này gắn bó mật thiết với một vương triều trong lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam tồn tại trong suốt thế kỷ 16 đó chính là Vương triều Mạc.

     

Chủ tịch nước CHXHCN Việt Nam Trần Đức Lương Thăm và ghi sổ vàng lưu niệm tại từ đường họ Mạc-2004 Ảnh Quang Chiến

Khi chúng ta bước vào thăm quan từ đường họ Mạc, ta thấy từ đường bố trí theo kiểu chữ nhất có 3 gian 4 vì, toàn bằng gỗ lim, gian chính giữa thờ vua Mạc Đăng Dung, tượng vua ngồi trên ngai vàng trong tư thế uy phong, oai phong , lẫm liệt.Trên có tấm hoành phi ghi 4 chữ “Thiên hoàng phái diễn” – thật khó để hiểu hết ý tứ trong 4 chữ đó. Bác trưởng họ Mạc nói về ý nghĩa của tấm hoành phi: “ con cháu họ Mạc có ở khắp nơi nhưng luôn quy tụ về một mối, một phái, đó là thiên hoàng, là vương triều nhà Mạc ”. Bên trái thờ tượng vua Mạc Đăng Doanh con trai trưởng của vua Mạc Đăng Dung, bên phải là nơi thờ các quan họ Mạc. Kết cấu vì nóc mái kiểu kẻ chồng giá chiêng, những mảnh chạm khắc trên kiến trúc gỗ đều rõ ràng, đường nét khoẻ khoắn. Đây là một ngôi tư đường nhỏ bé chứ không quá đồ sộ, gần như không có gì đáng tìm hiểu về kiến trúc nghệ thuật mà chỉ có con người được thờ trong đó là đáng quan tâm hơn cả.

       Đến với di tích bạn sẽ được nghe những câu chuyện kể không thuộc về chính sử của các bậc tổ tiên họ Mạc. Câu chuyện về người vợ của vua Mạc Đăng Dung, tại sao không phải là con vua mà được gọi là công chúa. Đó là, sau khi Mạc Đăng Dung thi vật và trúng tuyển danh hiệu Đô lực sĩ xuất thân, Mạc Đăng Dung vào yết kiến nhà vua và được vua gả công chúa cho nhưng ông đã từ chối bởi ở quê nhà đã có hôn ước với bà Vũ Thị Ngọc Toàn. Vua cho phép ông về quê vinh quy bái tổ sau đó phải dẫn vợ lên cho nhà vua xem mặt nếu vua đồng ý thì sẽ cho hai người lấy nhau. Mạc Đăng Dung về quê đưa vợ vào kinh, đến trước mặt vua, vua thấy được vẻ đẹp đôn hậu, hiền từ của người con gài miền biển phía đông. Vua ưng thuận, phong cho bà Vũ Thị Ngọc Toàn là công chúa, cho phép hai người lấy nhau. Thế nên trong dân gian mới có câu “ Cổ Trai đế vương – Trà Phương công chúa ”.

      Hay một câu chuyện khác, con cháu họ Mạc bị nhà Lê Trịnh truy đuổi nên phải phiêu tán khắp nơi. Có người chạy ra đất Quảng Ninh, lấy từ “Cổ” trong Cổ Trai, “Trà” trong Trà Phương, đặt tên cho vùng đất mình chạy đến là Trà Cổ, để luôn nhớ về quê hương cội nguồn, về quê cha đất tổ. Bây giờ chúng ta có vùng đất Trà Cổ ngày nay.

      Tại di tích còn lưu giữ nhiều hiện vật bằng gốm, sứ, gỗ, bia ký, đồ tế tự….có liên quan đến việc thờ cúng, tưởng niệm của các vua của vương triều Mạc.Tập văn khấn chữ nho, ngai án, bài vị, hai vị vua kế tiếp là con trai trưởng Mạc Đăng Doanh, cháu đích tôn là Mạc Phúc Hải, đồng thời tập văn khấn cũng đề cập đến một số vị tướng lĩnh cao cấp gần gũi với vương triều như Vũ tướng công, Phạm tướng công, đồng thời là tổ của dòng họ Mạc xung quanh khu vực Cổ Trai hiện giờ.

      Cách đây hơn 400 năm, tại làng Cổ Trai phủ Kinh Môn trấn Hải Dương, Mạc Đăng Dung được sinh ra từ một gia đình làm nghề đánh cá. Thời trai trẻ đã có sức khoẻ hơn người. Vào thời vua Lê Uy Mục, Mạc Đăng Dung đã dự thi môn đô vật và trúng danh hiệu Đô lực sĩ xuất thân, được xung vào đội túc vệ. Sau 17 năm từ một người lính túc vệ, ông trở thành một người chỉ huy toàn quân,nắm giữ toàn bộ quân đội nhà Lê thời Chiêu Tông.Xã hội Việt Nam từ lúc thịnh trị thời Lê sơ thế kỷ 14,15 đã bước sang sự suy tàn ở thế kỷ 16. Sử sách đã phải ghi lại hình ảnh của những ông “vua quỷ” Lê Tương Dực, “vua lợn” Lê Uy Mục ăn chơi sa đoạ, bất lực trước cảnh đất nước rối ren, loạn lạc. Lúc này, Mạc Đăng Dung đã nổi lên như một nhà chính trị quân sự có tài, từng dẹp yên sự loạn lạc ở bên ngoài và các phe phái trong hoàng cung nên được nhiều người ủng hộ. Trước đòi hỏi của lịch sử lúc ấy, Mạc Đăng Dung đã từng bước gạt bỏ vương triều Lê khỏi vũ đài chính trị, lập lên triều đại mới, vương triều Mạc. Sử thần Lê Quý Đôn trong sách “Đại Việt thông sử” đã chép về sự kiện này như sau: “Tháng này, (tức tháng 6 năm 1527) Đăng Dung vào kinh thành, ngự nơi chính điện, tế trời ở đàn Nam Giao, dựng tôn miếu, lấy Hải Dương làm Dương Kinh”.Từ đó,  Đăng Dung bước lên ngôi báu trị vì đất nước với tư cách là ông vua khai sáng của vương triều Mạc, đóng đô ở Thăng Long, đặt ấp thang mộc ở Dương Kinh, dựng đền miếu, lập cung điện ở Cổ Trai quê hương. Đến năm 1530 thì truyền ngôi cho con trai trưởng là Mạc Đăng Dung lên làm Thái Thượng hoàng sau khi đã ở ngôi được 3 năm. Truyền đến vua thứ 5 là Mạc Mậu Hợp thì nhà Mạc chính thức có thời gian trị vì đất nước được 65 năm. Năm 1592 Bình An vương Trịnh Tùng đánh bại nhà Mạc ở Thăng Long, giành lại ngôi báu cho nhà Lê. Nếu tính cả thời gian cát cứ ở Cao Bằng thì Vương triều này tồn tại khoảng 150 năm trong lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam.

Văn nghệ chào mừng Lễ đón nhận Bằng DTLSVH cấp quốc gia Từ đường họ Mạc. Ảnh : Minh Khiêm

     Sau khi nhà Mạc thất thủ ở Thăng Long, toàn bộ vương triều và dòng họ Mạc đã phải chịu sự thù hận rất dữ dội của tập đoàn Lê –Trịnh. Các cung điện, tôn miếu, lăng tẩm của nhà Mạc ở Cổ Trai đã bị quân Lê–Trịnh từ Thăng Long tràn xuống san phẳng hoàn toàn. Những cung điện ở Cổ Trai như Hưng Quốc, Tường Quang, hay Mả Lăng giờ chỉ còn dấu tích.

     Sau một thời gian dài phiêu tán, mai danh ẩn tích tránh sự truy đuổi của nhà Lê-Trịnh, vào thời Nguyễn, đời vua Duy Tân năm thứ 10, các hậu duệ của họ Mạc đã quy tụ về cố hương, dựng lại Từ đường thờ cúng tổ tiên, lập bia ký ghi lại thế thứ tôn niên hiệu của dòng họ Mạc. Ngôi từ đường hiện nay là kết quả của việc xây dựng lại vào thời gian này. Trong Từ đường hiện nay còn bảo lưu được tấm bia đá dựng năm 1926, đời vua Nguyễn Bảo Đại thứ 2 mang tên “Tiên tổ bi ký”. Theo nội dung tấm bia thì Từ đường họ Mạc trước khi bị nhà Lê-Trịnh phá huỷ là nơi tôn thờ 14 vị tổ họ Mạc qua các thời kỳ. Trong đó ghi tên vị đệ nhất tổ của dòng họ là Mạc Hiển Tích, đỗ tiến sĩ triều Lý, thế kỷ 11, làm quan đến chức Thượng thư Bộ Công. Sang thời Trần, thế kỷ 13 ghi danh vị tổ thứ 3 là Mạc Đĩnh Chi, đỗ trạng nguyên thời Trần, làm quan đến chức Nhập nội hành khiển. Thời Lê sơ thế kỷ 15 ghi danh vị tổ thứ 5 là Mạc Công Địch. Khi Mạc Đăng Dung lên ngôi vua và lập ra triều Mạc vào thế kỷ 16, lúc mất được phong là Thái tổ Nhân minh cao Hoàng đế, xếp vào vị tổ thứ 9. Các lớp con cháu sau của Mạc Đăng Dung mà được kế vị ngôi vua đều thấy ghi danh là các vị tổ của dòng họ như Mạc Đăng Doanh là tổ thứ 10, Mạc Phúc Hải là vị tổ thứ 11 cho đến vị tổ thứ 14 ghi trên tấm bia này là Mạc Kính Vũ, vị vua cuối cùng của triều Mạc đóng đô ở Cao Bằng. 

      Đây là một di tích hiện còn trên vùng đất Cổ Trai, quê hương của vương triều Mạc. Sự tồn tại của di tích này không chỉ với chức năng đơn thuần là nơi thờ cúng tổ tiên và hội họp riêng của dòng họ Mạc mà nó còn là một dấu ấn vật chất mang những nội dung về một Vương triều được sử sách ghi danh với cả vinh quang và những oan khiên đã và đang được người đời sau làm sáng tỏ trong sự nhìn nhận và đánh giá là một Vương triều có nhiều đóng góp tiến bộ.

      Năm 2002, Từ đường họ Mạc ở Cổ Trai, xã Ngũ Đoan đã  được Bộ Văn hoá-Thông tin xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.

Sưu tầm